Tarih TORUL TARİHİNE GİRİŞ: Torul her hangi bir yönü itibariyle zengin olmayan, ne madeni ne tarihi, ne coğrafi yapısı itibariyle kimsenin dikkatini çekmediğinden; Torul belli başına herhangi bir devlet tarafından zapt ve istila altına alınmamıştır. Ama bunlara Gümüşhane üzerinden sıcak denizlere inmeye çalışan doğu kökenli devletlerin uğrak ve istila yerleri haline gelmiştir. Torul-Trabzon-Gümüşhane-Erzurum o devirlerde İpek yolunun üzerinde duran İran'ın zenginlikleri nedeniyle buraya giden ipek yolunun, Torul'dan geçmesi nedeniyle; Trabzon'u istilaya giden Devletler Ticaret yollarının açılması için ipek yolu üzerindeki bütün yerleri de istila etmek zorunda kalmışlardır. Gümüşhane ile Torul çok az olarak ayrı ayrı devletlerin hakimiyeti altında kaldılar. Hatta buna Trabzon'u da katmak lazım, bu devletlerin kültürleri buralara da yayılmıştır. Trabzon tarihini incelediğimizde Trabzon'u istila eden devletler, kendilerinin egemenliğine son verilmemesi için Trabzon-Değirmendere-Torul-Gümüşhane istikametine doğru yerleşim yerleri ihdas ederek kendilerim biraz olsun güvence altına almaya çalışmışlar, bunun için de bu yerleşim yerlerinde sarp yerlerde kaleler inşa etmişlerdir. Torul tarihini bütün imkanlara sahip bir kuruluşun veya kaymakamlığın ele alarak şimdiye kadar çoktan bu konuyu halletmesi lazımdı. Çok eski bir yerleşim ve uğrak merkezi halinde olmamıza rağmen, şimdiye kadar bunun yapılmaması, tarihin kalıntılarını ve egemenliklerin uzantılarını merak etmeme tutkusundan ileri geldiğine inanmaktayım. 13 ncü asırlarda Gümüşhane Torul'a bağlı bir köy idi. (bkz. Geçmişte veya gelecekte Gümüşhane isimli Valilik yayını). Sıcak denizlere inmek isteyen Gümüşhane yönünden gelen devletler, Trabzon'a giderken, sahilden gelen veya kaçan devletler Gümüşhane istikametine giderken Torul'u istila etmiş veya buradan geçmişlerdir, ancak bunun ötesinde Bizanslar, Cenevizler, Türkmen beylikleri, Cepniler Manastır bölgesi ve Kürtün bölgesine doğru yayılmışlar ve buralarda uzun zaman kültürlerini bırakmışlardır. 1292-1398 yıllarında Selçuklular zamanında Konya, Kastamonu ve çevrelerinde çeşitli Türkmen beyliklerinin bulunduğu ve XIII. asrın ikinci yarısında bu yörelerde yerleşik halklardan başka 100.000 kişi çadır halkı göçebe yaşıyordu. Burada Hüsamettin Çoban’ın ölüm tarihi ve onun yerine geçen oğlu Alp- Yürük'ün hayatı ve beyliği hakkında tarihte fazla bilgi olmamasına rağmen, Çobanoğullan ve Üçüncü beyleri Yavlak Arslan, Selçuklu ve İlhanlıların hükmü altında kalmışlardı. Bunlara o zaman Uç beylikleri denmekteydi. Fakat Moğol idaresinin zulmü tahammül edilmez derecede arttığından bu yöredeki Uç beyler gibi Üçüncü beyler beyi de İstiklal Savaşına girişmiş ve bu sırada kendilerinden kuvvetli olan ve Kastamonu'ya gelen veya davet edilen Kılıç Aslan Sultan ilan edilerek hem bu Uç beylikleri kendi benliklerini kuvvetlendirdikleri, hem de Anadolu'yu kurtarma mücadelesine başlamak istemişlerdir. Fatih Sultan Mehmet hem İran seferini hem de bu yörede çıkan isyanları ve karışıklıkları gidermek için 1461 tarihinde Trabzon üzerine yürüdü burayı 40 günde çok zorlu uğraşlardan sonra alarak Osmanlı topraklarına kattı. Ancak Torul ve Gümüşhane yöresini aynı tarihte istila etmediği, bazı tarihçilerin 1469 yılında bu yöreyi istila ettiğini ve Torul’a sancak beyliği unvanını verip buranın iradesini Üçüncüoğulları’na verdiğini ileri sürmektedirler. Coğrafi Durum TORUL VE COĞRAFİ KONUMU; Torul Doğu Karadeniz Bölgesinde kurulan bir ilçemiz olup; İlimiz Gümüşhane -Trabzon, Giresun İlleri ve Şiran-Kürtün-Maçka-Tirebolu-Espiye gibi yerleşim alanları ile çevrili ve komşu olan bu ilçemiz tarihi İpek Yolu üzerinde olması nedeniyle devamlı çok ve çeşitli devletlerin istilasına veya geçişlerine neden olmuş ve bu akımlar dolayısıyla çeşitli kültürel eserler bırakılmış, bu eserler ve kalıntılar eğitimsiz kullanım nedeniyle tamamen yıkılmıştır.Torul 39-41 C. doğu boylamları ile 40-41 C Kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Torul denizden yüksekliği 930 metre'dir. Torul Merkezi Harşit çayının iki yanına Kastel-Ceneviz- Köroğlu-Herek Dağ yamaçları eteklerinde merkezi yerleşim birimi oluşturmuştur.Torul Gümüşhane'ye 20, Erzurum'a 210, Erzincan'a 132, Trabzon'a 79, Kürtün' e 20, Tirebolu'ya 90 Km. uzaklıktadır. Eski bir beldesi olan Kürtün 30.5.1990 tarihinde Torul'dan ayrılarak kaza statüsüne geçmiştir.Torul 8 mahalle ve 37 köyden ibarettir. Göç nedeniyle devamlı surette nüfusunda azalma olması 1990 tarihindeki nüfus sayımında 17.887 olan nüfusu 1997 genel nüfus sayımında ise 17.536 olarak tespit edilmiştir.Torul, Karadeniz Bölgesini Doğu Karadeniz Bölümünde, Gümüşhane ilimizin yönetim sınırları içerisinde yer almaktadır. Torul ilçesi Merkezi ve Yönetim bölgesi içerisinde kalan 37 köyden oluşmaktadır.Torul, Harşit Çayı su toplama havzası içerisinde yer almaktadır. Bölgenin en önemli akarsularından birini oluşturan bu çay, çalışma yöremizde derin ve dar bir vadiden akmaktadır. Torul'un kurulduğu yer Harşit en fazla genişlediği de kuzeybatıdan akarak aynı konumda bu çayın önemli kollarından Herek deresinin karıştığı bir yöredir. Torul yerleşmesi Harşit ve Herek deresi boylarında kurulmuştur. Saha bu çaya karışan Çit deresi, Korum deresi ve Demirkapı deresi tarafından oldukça derin bir şekilde yarılmıştır.Kuzeyinde Doğu Karadeniz Dağlarının Alacadağ 2180 metre ile Horaz dağları 2396 Metre ve Çakırgöl Dağları gibi Kabaca kuzeybatı-Güneydoğu doğrultusunda uzanan yüksek dağlara yer vermektedir. Güneyinde ise Giresun Dağlarının doğu uzantılarını oluşturan Balaban Dağlan (3450 metre) ile çevrelenmiştir.Torul İlçesi yönetim sınırlarına geçilirken idari sınırları esas alınmakla beraber ilçenin Kuzey ve Güney sınırları geçirilirken, doğal çevre unsurları göz önünde bulundurulmuştur. Gerçekten de kuzeyde Kalkanlı Dağları su bölümü çizgileri kirveler) sınır teşkil ederken, güneyde yine zirvelerden geçen doğal bir sınır izlenmiştir. Doğuda Korum Deresiyle kuzeye yönelen sınır, daha sonra bu derenin kollan boyunca Çakırgöl Dağlarından geçirilmiştir, Yeni bir ilçe yönetimi olarak 1992 tarihinde teşkilatlandırılan ve Torul'dan ayrılan Kürtün ilçesi ile olan batı sınırı ise idari kararla belirlenmiş olmasına rağmen yine de bazı fiziki unsurları uydurulmuştur. Zaten ülkemizdeki en ufak yerleşme üniteleri bile bu açıdan belirgin bir takı fiziki engellerle (Dere,Tepe,Sırt VS.) ile sınırlandırılmaktadır.İlçenin yüzölçümü 1049 metrekaredir. İlçe Kuzeybatıdan Tonya, Maçka gibi Trabzon'un ilçeleriyle sınırlıdır. Batıdan Kürtün ile Güneyinden ile Gümüşhane ile komşu olan ilçe, güneybatıdan Giresun ili, Alaçra ilçesiyle çevrelenmiştir. Güneydoğudan ise çok dar sahalı olarak Şiran İlçesi ile sınırlı bulunmaktadır. İlçe dahilindeki en büyük yerleşme ünitesi olan Torul, Gümüşhane 'ye 29 Km., Kürtün'e 26 Km., Zigana geçidine yaklaşık 23 Km. ve Trabzon'a 79 Km. mesafede bulunmaktadır.Torul İlçe Merkezi ve bu merkeze bağlı 37 köy yerleşmesi ile 120 den fazla mahalle olmak üzere toplam 150 kadar devamlı yerleşme alanı vardır. Aynı yörede 30 dan fazla da yayla yerleşim alanı bulunmaktadır.1990 yılı itibariyle 17 087 nüfus bulunmakta ise de 1997 son nüfus sayımında ise 17536 olarak belirlenmiştir.Bu nüfusun % 23.7 si ilçe merkezinde % 76.3 ü köylerde yaşamaktaydı. Yüzölçümüne göre oldukça seyrek nüfuslanan yörede, nüfus azalma ve iç göçlerin hızlı oluşudur.Hakim iktisadi faaliyetin Tarım olduğu yörede Meyvecilik, Hayvancılık ve Ormancılık başlıca geçim kaynaklarıdır. Yerleşmeler arasında Torul'da nispeten kentsel fonksiyonların belirlediği görülür. Böyle olmakla beraber Coğrafi anlamda şehir olmayan Torul, kırsal kesimden hareket eden göçmen nüfusun cazibe merkezi olmamıştır. Bu nedenle Torul'un nüfusu da yavaş artmaktadır. Kırsal kesimden ayrılan nüfusun doğrudan büyük merkezlere gitmektedir. Torul'da önemli ölçüde göç veren yerleşim merkezlerinden biridir.Torul'da yerleşme, nüfûs ve Ekonomik faaliyetler açısından ıssız denilecek kadar tenha alanlar ayırt edilebilirken, yoğun yerleşilmiş ve nüfuslanmış alanlara da rastlanır. Köyde yerleşenlerin ortalama nüfus yoğunluğunun 352 olduğu yörede bu değerin üzerinde sadece 11 yerleşim bulunurken 23 yerleşim alanı da bu değerin çok altındadır.Yerleşme dokusu, yerleşme şekli ve mesken özellikleri Karadeniz Bölgesi genel özelliklerine kısmen uymaktadır. Mahalle sistemi daha çok toplu yerleşme karakterine sahiptir. Yerleşmeler ise birbirine uzakça 5-10 mahalleden oluşacak şekilde dağınıktır. Dolayısı ile toprak dağılımı, bakı ve eğim şartlar ile su kaynaklarına yakındır.Torul Coğrafi güçlüklerin kıskacında var olma mücadelesi veren ender yörelerimizden birini oluşturur. Bütünüyle yüksek alanlara yer veren bir bölge olması yanında eğimli araziler, dar tarım alanları ve yok edilen orman alanları gibi doğal özelliklere sahiptir. Dar tabanlı vadiler, bu vadilerin eğimli yamaçları ile yüksek dağlık veya yayla alanlarından oluşan rölyef şekilleriyle insanın uzun ve yoğun mücadelesinin dindiği bir yöre niteliği kazanmıştır. Bu nedenle de bölgedeki doğal çevre şartları beşeri faaliyetleri ile ekonomik ve sosyal yaşantının şekillenmesi etkili bir şekilde öne çıkmıştır. Tarihi devirlerden beri insanın doğal çevre ile mücadelesinin günümüzde kıyaslanarak ortaya konulması da çalışmaya ayrı bir önem kazandıracaktır. Bölgede yükselti, eğim, toprak azlığı ve ulaşım güçlüğü gibi nedenlerle geçim sıkıntısının arttığı dağlık bölge yerleşmeleri gibi farklı yaşama yöreleri ayırt edilmektedir Ancak dağınık yerleşme çekirdeklerinin olduğu bu yöremizde yerleşme aklinde dolayı vadi yerleşmesinin mahalle birimleri dağlık alanlara da kaymış, bu nedenle yöredeki hemen bütün yerleşmelerden köylerde geçim sıkıntısı nedeniyle göçler meydana gelmektedir. Böylece kırsal kesimden ekonomik koşulların neticesinde ayrılan nüfusun bu kez de şehir yerleşimine kırsal hayat tarzının taşınması başta olmak üzere işsizlikle beraber pek çok sosyal problemlerin taşınmasına da neden olmaktadır. Bu sorunun en pratik çözümlerinin başında kırsal kesimden kopmaların nedenleri iyi etüt edilerek göç hareketinin bir çığ şeklini almadan başlangıç noktası veya orijinal olan kırsal kesimden bir takım kalıcı, iyileştirici önlemler alınarak yerinde önlenmesi sağlanmalıdır. Göçlere Ekonomik gelişmenin sonucu olarak şehirlere yönelirse bu durum endüstrileşme ve ekonomik kalkınmışlığın göstergesi olacaktır.